POMNIK KOPERNIKA

Gdy Staszic na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk w 1815 zaproponował wystawienie pomnika Kopernika, zwrócono się w tym celu do Bertela Thorvaldsena w 1820. Staszic sam, od razu, pokrył część kosztów, resztę pieniędzy dali Niemcewicz i Lelewel. Rzeźbiarz tworzył pomnik w Rzymie przez 6 lat (zamiast, jak było w umowie, 1,5), odsłonięto go w 1830 pod pałacem Staszica, choć początkowo miał stanąć pod pałacem Kazimierzowskim. Odlew figury sporządzono w ludwisarni Jana Gregoire’a, a cokół powstał wg proj. Adama Idźkowskiego. Julian Ursyn Niemcewicz uzyskał zgodę wielkiego księcia Konstantego na wygłoszenie przemowy 11.05.1830. Po obu stronach cokołu umieszczono napisy: Nicolao Copernico Grata Patria i Mikołajowi Kopernikowi – Rodacy. W 1894 odnowiono pomnik wraz z pałacem: wymieniono cokół i stopnie na podobne, wykonane z granitu finlandzkiego. Wokół założono skwer i ogrodzono monument. Ogrodzenie usunięto w latach międzywojennych, poszerzając Krakowskie Przedmieście. Pomnik przesunięto nieco w stronę pałacu. W 1940 hitlerowcy zmienili napis na pomniku, sugerując, że Kopernik był Niemcem: Dem Grossem Astronomem. Tablicę z niemieckim napisem ukradł jednak 11.02.1942 Alek Dawidowski. W niedługi czas potem usunięto pomnik Kilińskiego. Na pomniku Kopernika zawiesił ktoś kartkę z napisem W odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni – M. Kopernik – astronom. Poniżej wisiała druga kartka: Nad straconą kenkartą Kopernik się biedzi, bo astronom zawinił, a szewc za to siedzi. Po powstaniu hitlerowcy uznali, że trzeba zniszczyć pomnik, zrzucili go z podestu i wywieźli na złom, jednak po wojnie Kopernika odnaleziono we wsi Hajduki koło Nysy i w lipcu 1949 stanął on z powrotem na swym cokole. Leżał porzucony opodal torów kolejowych i mimo sprzeciwu starosty miejscowego, który chciał postawić pomnik w miejscowości, odwieziono do Warszawy. Choć brak mu było pleców, szaty i lewej ręki, szybko pomnik uzupełniono w zakładzie Braci Łopieńskich. Dorobiono 28 fragmentów, wklejono 108 łat i zanitowano 168 dziur. W 1994 odrestaurowano fundamenty. Miliard złotych zapłaciła firma Fuji i dzielnica Śródmieście. W tym samym roku przewieziono Kopernika na plac Zamkowy, w celu uświetnienia wystawy poświęconej Thorvaldsenowi. Po wystawie pomnik wrócił na miejsce. Dziś na cokole umieszczono napis łaciński Mikołajowi Kopernikowi wdzięczna ojczyzna. W 2007 przeprowadzono renowację otoczenia. Wokół pomnika, na chodniku, umieszczono mapę nieba, z zaznaczonymi planetami. 30.05.2007 sam autor projektu, Antoni Grabowski montował planety, które wykonał kiedyś, tak sobie, bez żadnego zlecenia.

Przyjezdni często porównują ten pomnik do toruńskiego. Mówi się, że w Warszawie Kopernik siedzi, bo jest gościem, w Toruniu stoi i wszystkich wita...